Op 11 maart heeft de Europese Commissie de langverwachte mededeling voor een strategische aanpak van medicijnresten in het milieu gepresenteerd. De Europese Commissie geeft aan dat er voldoende bewijs is dat verontreiniging door medicijnresten een groeiend probleem is en dat er actie moet worden ondernomen om de risico’s van geneesmiddelen in het milieu te verminderen. Dit vereist betrokkenheid van alle relevante belanghebbenden in de gehele keten.
Vewin omarmt het voorstel van de Europese Commissie. De Commissie onderstreept de urgentie van het probleem en de noodzaak tot actie op alle plekken in de keten: aan de bron en bij de verbetering van de afvalwaterzuivering. In Nederland werken de Rijksoverheid en de waterschappen, drinkwaterbedrijven, gemeenten, de farmaceutische industrie en veel partijen uit de zorgsector al samen om medicijnresten in oppervlakte- en grondwater terug te dringen. Dit is belangrijk omdat drinkwaterbedrijven oppervlakte- en grondwater gebruiken om er drinkwater van te maken. Naast de nationale aanpak is wat Vewin betreft actie op Europees niveau van belang: de aanvoer van rivieren uit andere landen beïnvloedt de kwaliteit van de Nederlandse wateren en een aantal acties kunnen het meest effectief op Europees niveau worden opgepakt, zoals de verbeterde milieubeoordeling van geneesmiddelen en transparantie hieromtrent. Daarnaast is het betrekken van de problematiek rond medicijnresten bij de herziening van de Kaderrichtlijn Water en de Prioritaire Stoffenlijst voor Vewin essentieel.
De Commissie geeft aan dat verontreiniging door medicijnresten een groeiend probleem is. De Commissie stelt dat hoewel duidelijk is dat de behandeling van vele ziekten bij dieren en mensen afhangt van doeltreffende geneesmiddelen, en dat een aantal belangrijke kennislacunes blijven bestaan, er voldoende bewijs is dat actie moet worden ondernomen om de risico’s van geneesmiddelen in het milieu te verminderen. Dit vereist de betrokkenheid van alle relevante belanghebbenden in de gehele keten. De Commissie geeft aan dat de grootste bron van geneesmiddelen in het leefmilieu het gebruik ervan is. De chemische en/of metabolische stabiliteit van sommige geneesmiddelen betekent dat na gebruik tot 90 % van het actieve bestanddeel wordt uitgescheiden (of afgewassen) in de originele vorm. De meeste geneesmiddelen zijn ontworpen om te werken bij lage concentraties zodat ze kunnen worden getolereerd door het menselijk of dierlijk lichaam, en om lang genoeg door te werken om het beoogde effect te bereiken. Geneesmiddelen die in het milieu achterblijven en worden verspreid via het water en de bodem hopen zich door deze eigenschappen op in fauna en flora. Studies hebben aangetoond dat sommige geneesmiddelen zelfs bij lage concentraties in het water en de bodem rechtstreekse invloed hebben op de fauna en flora. Wat betreft de menselijke gezondheid staat in de mededeling dat het volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zeer onwaarschijnlijk is dat geneesmiddelen in het drinkwater een bedreiging vormen voor de menselijke gezondheid bij de lage concentraties die zijn aangetroffen. De WHO merkt echter ook op dat het probleem van farmaceutische residuen niet mag worden genegeerd en wijst op de mogelijke gevolgen van langetermijnblootstelling voor kwetsbare populaties. Daarom is het volgens de Commissie van belang dat voorzorgsmaatregelen worden genomen. Vewin ondersteunt dit pleidooi, medicijnresten horen niet thuis in de bronnen voor drinkwater.
Om doeltreffend te zijn en de inspanningen gelijkelijk te spreiden, zo stelt de Commissie, moeten maatregelen niet alleen ‘end-of-pipe’-maatregelen omvatten (zoals verbeterde afvalwaterzuivering) maar ook de oorspronkelijke bronnen van emissies (bv. productie en gebruik van geneesmiddelen) aanpakken. De Commissie stelt acties voor op zes terreinen:
1. Het bewustzijn verhogen en een verstandig gebruik van geneesmiddelen bevordering. Zoals milieuaspecten onderdeel laten zijn van medische programma’s voor scholing en beroepsontwikkeling.
2. De ontwikkeling ondersteunen van geneesmiddelen die intrinsiek minder schadelijk zijn voor het milieu en groenere fabricage bevorderen. Hieronder valt ook het betrekken van medicijnresten bij de herziening van de KRW en Prioritaire Stoffen Lijst en mogelijk milieukwaliteitseisen.
3. De milieurisicobeoordeling en de herziening ervan verbeteren. Hierbij gaat het o.a. om transparantie rond de risicobeoordeling en relevante toxicologische drempelwaarden voor geneesmiddelen.
4. Verspilling verminderen en het afvalbeheer verbeteren. Ook gaat het hier om verbetering van de efficiëntie van de verwijdering van geneesmiddelen uit afvalwater.
5. Milieucontrole uitbreiden, bijv. nieuwe monitoringstechnieken en het betrekken van röntgencontrastmiddelen bij de herziening van de Watch List onder de Kaderrichtlijn Water.
6. Andere lacunes in de kennis invullen, o.a. de effecten op de menselijke gezondheid, rekening houdend met mengseltoxiciteit.
De Europese Commissie benoemt in haar mededeling uitgangspunten die de Nederlandse Ketenaanpak Medicijnresten uit Water ondersteunen. De ketenaanpak werkt ook vanuit het principe dat medicijnresten niet in grond- en oppervlaktewater thuishoren. In de ketenaanpak zien we ook dat betrokkenheid van en acties door alle relevante partijen uit de zorg- en watersector noodzakelijk zijn: het gaat om bronaanpak en verbetering van afvalwaterzuivering bij hotspots.