Het Nederlandse watersysteem is uit balans; de beschikbaarheid van drinkwaterbronnenstaat onder druk. Het beleid tot nu toe bestaat onder andere uit het sturend maken van water en bodem bij de ruimtelijke inrichting en vermindering van het drinkwaterverbruik met 20% in 2035. Maar is dat voldoende? Hoe ziet Erik Liefting, adviseur stedelijk water bij Partners4UrbanWater, deze problematiek?
Erik Liefting: ‘Het hangt af van de schaal waarop je dit bekijkt. Lokaal en tijdelijk zijn er tekorten, bijvoorbeeld ’s zomers op plekken waar geen oppervlaktewater beschikbaar is. Maar er is in ons land jaarlijks ruim 5.000 kubieke meter zoetwater per inwoner beschikbaar, via de rivieren en via neerslag. Volgens de Falkenmark-indicator is 1.700 kuub per inwoner een soort kritieke ondergrens waarbij watertekorten kunnen optreden, daar zitten wij een factor 3 boven. Ruim voldoende zou je dus denken. Van de beschikbare 5.000 kuub per persoon gebruiken we ongeveer 1,5% voor drinkwater. Het merendeel wordt zo snel mogelijk via de rivieren naar zee afgevoerd. Dat moet wat mij betreft veranderen, door water vast te houden, te infiltreren in de ondergrond en op te slaan in spaarbekkens voor gebruik in droge perioden. En we moeten zorgen dat het water veel schoner wordt en blijft. Want als je de waterkwaliteit weet te verbeteren, creëer je ook een grotere waterbeschikbaarheid.’
‘Ik ben ervan overtuigd dat we watervraag en -aanbod het beste in balans brengen door te investeren in grootschalige, collectieve bergingsvoorzieningen. Dit moeten we niet van particulieren vragen. Een regenton van 200 liter zet geen zoden aan de dijk, we hebben tientallen kuubs per huishouden nodig. Even een gedachte-experiment: als je het peil van het IJsselmeer 1 meter kunt variëren, kun je voldoende drinkwater voor heel Nederland bergen. Grootschalige waterberging is ingewikkeld en duur. Maar de huidige plannen van het kabinet zijn nog duurder en leveren minder op.’
Geen dure waterbesparingsmaatregelen aan woningen
‘Om 20% drinkwater te besparen, zijn alternatieve bronnen van huishoudwater nodig. Dat betekent bij elke nieuwbouwwoning opvang van hemelwater en een dubbel leidingnet, eventueel in combinatie met een waterzuiveringsapparaat. Dat kost naar schatting 10.000 tot 20.000 euro per nieuwbouwwoning. We gaan een miljoen nieuwbouwwoningen neerzetten, dus in totaal kosten die waterbesparende maatregelen 10 tot 20 miljard euro. En dan hebben we nog steeds geen 20% besparing gerealiseerd. We moeten dus ook met de bestaande woningvoorraad aan de slag, wat per woning nog duurder is. De woningeigenaar betaalt de rekening, maar eigenlijk zijn dit kosten voor de oplossing van een maatschappelijk probleem, dus maatschappelijke kosten. Laten we het geld liever inzetten voor effectievere, grootschalige oplossingen.’
Van al het water dat Nederland jaarlijks instroomt via neerslag en oppervlaktewater, ongeveer 90 miljard m3, onttrekt de drinkwatersector 1,3 miljard m3. Dit heeft een minimaal effect op de totale waterbalans en op de landelijke droogteproblematiek.
‘Trouwens, tegenwoordig lozen we hemelwater van nieuwbouw niet meer in de riolering, maar wordt het – als het kan – geïnfiltreerd in de bodem. Eigenlijk precies waar je het water wilt hebben. Hemelwater dat je gebruikt als huishoudwater om te besparen op drinkwater, onttrek je op die manier toch aan de bodem.’
Volksgezondheid moet vooropstaan
Nog belangrijker dan het financiële argument is het volksgezondheidsaspect, aldus Liefting: ‘Schoon drinkwater is een groot goed en heeft onze volksgezondheid enorm verbeterd. Daar wil je geen risico’s mee nemen. Een grijswaternet voor huishoudelijk gebruik is eerder geprobeerd in Utrecht-Leidsche Rijn en dat is faliekant mislukt. Met een dubbel waternet is de kans 100% dat het een keer misgaat en mensen ziek worden. We willen niet dat het vertrouwen in kraanwater afneemt en dat mensen flessenwater gaan drinken.’
‘Je ziet parallelle ervaringen met riolering en afvalwater. Ook in gescheiden rioolstelsels zijn verkeerde aansluitingen niet uit te roeien. Een experiment met decentrale afvalwaterzuivering in Almere-Oosterwold is onlangs afgebroken door tegenvallende resultaten. Dat betekent volgens mij dat je drinkwaterzuivering, riolering en afvalwaterzuivering veilig, robuust en collectief moet regelen en niet op individueel niveau.’
Grootschalige wateropslag en infiltratie
‘Ik zie meer in het grootschalig vasthouden van water. Je kunt dan denken aan een flexibel peil in oppervlaktewateren waar dat kan, misschien een drinkwaterbekken in het Markermeer, gecombineerd met infiltratie van rivierwater in de bodem, bijvoorbeeld in de hoge zandgronden op de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug. Die gebieden kunnen dan op nationaal niveau gaan fungeren als ‘waterleidingduinen’.’
‘Ook kan het waterbergend vermogen van onze natuur worden verhoogd door vernatting van natuurgebieden, de-kanaliseren of hermeanderen van waterlopen en herinrichting van beekdalen en bovenlopen van rivieren. De winningsruimte en productiecapaciteit van de drinkwaterbedrijven moeten worden vergroot. De inzet van nieuwe technieken zoals reversed osmosis kan hierbij helpen. Wanneer het effluent van rioolwaterzuiveringen schoner wordt, kan dat ook een betrouwbare, want continu beschikbare bron voor de productie van drinkwater worden.’
Collectieve aanpak
‘Gezien de schaalgrootte van de benodigde oplossingen moet het initiatief voor deze aanpak van collectieve waterberging en uitbreiding van drinkwaterproductiecapaciteit van het ministerie van IenW komen. Helaas is daar momenteel meer aandacht voor waterbesparing, maar daar ga je de oorlog niet mee winnen. Decentrale waterberging en -zuivering kost veel en levert risico’s op voor de volksgezondheid. En je lost er sowieso het droogteprobleem niet mee op: slechts 1,5% van al het beschikbare water wordt gebruikt voor drinkwater. Dus als je daar 20% op bespaart, heb je het over 0,3% van de totale zoetwaterbalans. Daar mag je geen wonderen van verwachten.’