Drinkwatersector slaat alarm: nu actie nodig!

Uit onderzoek blijkt dat alle drinkwaterbedrijven de komende jaren meer productiecapaciteit nodig hebben. Bij onder andere Dunea en Vitens is zelfs per direct meer capaciteit noodzakelijk. Maar ook bij de andere bedrijven wordt de situatie de komende jaren nijpender. Als er nu geen maatregelen worden genomen, krijgen alle drinkwaterbedrijven op termijn te maken met knelpunten in het nakomen van de leveringsplicht.

Willemijn Bouland is manager Strategie bij Dunea: ‘Specifiek bij ons bedrijf is er een grens aan het gebruikte systeem van infiltreren van rivierwater in de duinen, gegeven de ecologie en de natuur. Deze grens komt niet zoals eerder gedacht in 2040/2050 in zicht, maar al in 2030. Tot nu toe bleef de toenemende vraag van de groeiende bevolking in evenwicht met de daling van het watergebruik per persoon. Op dit moment is er sprake van een trendbreuk en stijgt zowel de bevolking als het watergebruik per persoon. Dunea stimuleert waterbesparing bij de gebruikers, maar het is onzeker wanneer dat resultaat oplevert en hoe groot dat effect dan is. Daar kunnen we nu dus niet op plannen. Bovendien zal dat sowieso niet voldoende zijn voor de nu voorziene vraaggroei door de woningbouwopgave. Om zekerheid te kunnen bieden in de toekomst, is sneller meer productiecapaciteit nodig.’

Dunea houdt in haar strategie rekening met groeiscenario’s en werkt al jaren aan concrete oplossingen: de bestaande waterwinning wordt waar mogelijk uitgebreid, er worden aanvullende bronnen ontwikkeld en klanten worden gestimuleerd om bewust en duurzaam met drinkwater om te gaan. Bouland: ‘Daarbij onderscheiden we drie termijnen: kort, middellang en lang. Op de korte termijn (tot 2030) gaat het om hoeveel water je nog uit het huidige systeem kunt ‘persen’ op basis van de huidige vergunningen. Op middellange termijn kijken we dan naar het toevoegen van alternatieve bronnen, denk aan lokaal oppervlaktewater of bijvoorbeeld brak grondwater, en voor de langere termijn zoeken we naar een optimale combinatie van het huidige rivier/duin-systeem en het systeem van nieuwe bronnen.’ Bottleneck: complexiteit en doorlooptijd vergunningen. ‘Het probleem op dit moment is de complexiteit en de doorlooptijd voor het voorbereiden en verkrijgen van benodigde vergunningen, met name de natuurvergunningen. Daarbij kunnen bouwprojecten in natuurgebieden alleen buiten het broedseizoen worden uitgevoerd, dus van september tot maart. Als de vergunning niet binnen is vóór 1 september en een project daardoor niet gereed is vóór 1 maart, dan schuift alles zes tot twaalf maanden op.’

Bouland: ‘Alle geplande nieuwbouw moet worden uitgevoerd in een zeer drukke openbare ruimte. Mede daardoor zijn wij – net als de andere drinkwaterbedrijven – afhankelijk van veel andere partijen, zoals provincies, gemeenten, waterschappen, belangenorganisaties en inwoners. En omdat deze processen zorgvuldig doorlopen moeten worden, kost dit veel tijd. Tijd die er eigenlijk niet meer is. De urgentie is hoog, maar wordt nog altijd niet overal zo gevoeld. Vandaar dat ik aan de provincie en het Rijk vraag om met ons mee te denken hoe wij kunnen versnellen, zodat wij de groeiende vraag naar drinkwater kunnen bijbenen. Wij kunnen het niet alleen en we moeten dit echt nu samen gaan doen. Er is geen tijd te verliezen.’

Ook bij Vitens speelt deze problematiek op korte én langere termijn. Met name op de hoge zandgronden staan de waterkwantiteit én de waterkwaliteit onder druk. Strategisch omgevingsmanager Peter Salverda (Vitens): ‘Dat stelt ons voor drie opgaven. Op de lange termijn is een complete watertransitie nodig: een andere inrichting van het watersysteem, gericht op water vasthouden en de ruimtelijke inrichting daarop aanpassen. Ook moeten we het huidige systeem ontlasten, door andere, klimaatrobuuste winconcepten op minder kwetsbare locaties. Daarnaast kijken we naar andere typen bronnen, zoals oppervlaktewater en oevergrondwater met infiltratie. Op de korte termijn neemt de watervraag toe en hebben we gewoon extra water nodig. Dat betekent bestaande vergunningen volledig uitnutten en waar mogelijk snel extra bronnen realiseren. Verder zetten we natuurlijk in op bewust en zuinig watergebruik, zowel bij onze afnemers als in onze eigen productieprocessen. Bij zakelijke klanten richten we ons vooral op drinkwatertoepassingen, dus geen koeling van datacenters meer met drinkwater! Ook pleiten wij voor maatregelen in de bouw – zoals zuinige douches, et cetera – en met name aanpassing van het Bouwbesluit, zoals het toestaan van het gebruik van regenwater of grijs water voor wc en tuin.’

De overheid heeft een zorgplicht voor de drinkwatervoorziening, als dwingende reden van groot openbaar maatschappelijk belang. Salverda: ‘Wij vragen de verschillende overheden nadrukkelijk deze zorgplicht actief en voortvarend in te vullen, om de benodigde vergunningsprocessen te versnellen. De rijksoverheid kan helpen door de randvoorwaarden van de Crisis- en herstelwet zó in te richten dat we sneller kunnen schakelen. Tot slot kan een bovenregionale en/of interprovinciale aanpak voor versnelling zorgen.’

Speciale aandacht vraagt Vitens voor bestaande winvergunningen die niet kunnen worden benut vanwege conflicten met Natuurbeschermingswetvergunningen. Salverda: ‘Dit zijn de quick wins: de gebieden zijn aangewezen, we hebben er vaak al een productielocatie en een winvergunning, maar we kunnen niet aan de slag vanwege de Natuurbeschermingswet. Met mitigerende maatregelen of een tijdelijke vergunning zouden we hier snel productiecapaciteit kunnen uitbreiden. Maar er moet ook eerst goed worden gekeken naar de eventuele effecten van het oppompen van meer grondwater om hiermee toekomstige schade te voorkomen.’

‘Een concreet voorbeeld is de winning Hammerflier in Twente: hier heeft Vitens een winvergunning voor 5 miljoen m3 grondwater, maar pompt slechts 1,5 miljoen kuub op. Dit heeft te maken met de afwikkeling van vergunningen en zorgen van omwonenden. Ondertussen heeft Vitens hier al bedrijven moeten weigeren als klant. Drinkwaterbeschikbaarheid is dus niet meer vanzelfsprekend!’ Water en bodem sturend ‘We vragen drie dingen: versnel de procedures, help ons met waterzuinig bouwen en zet in op een echte watertransitie. De rode draad: ‘Neem de drinkwatervoorziening mee als belangrijke factor in alle processen rondom de stikstofaanpak, de energietransitie, de bouwopgave en de veranderingen in de landbouw. Water en bodem moeten écht sturend zijn in de ruimtelijke ontwikkeling.’